Author: Χ.Δούκας

Η χώρα καλείται να
σχεδιάσει τη διπλή
μετάβαση την ψηφιακή
και την πράσινη
Και οι δύο μεταβάσεις
ενέχουν
μεγάλες προκλήσεις
Οσον αφορά την ψηφιακή μετάβαση
οι ανησυχίες έχουν καταγραφεί
και συζητηθεί πολλαπλώς
στον δημόσιο διάλογο Πώς θα περιοριστούν
οι μηχανές που πλημμυρίζουν
τα κανάλια πληροφόρησης
με προπαγάνδα χειραγώγησης
πώς θα αποτραπούν η άνευ προηγουμένου
συσσώρευση πλούτου και
η διόγκωση των ανισοτήτων καθώς
και η αβεβαιότητα της εργασίας και
τελικά πώς δεν θα τεθεί σε διακινδύνευση
ο ίδιος ο πολιτισμός μας
Χωρίς ηθικούς κανόνες χωρίς έλεγχο
και στόχους οι ψηφιακές μηχανές
τεχνητής νοημοσύνης μπορεί
να κινηθούν εκτός ορίων απειλώντας
τη δημοκρατία ή ακόμη και την
ίδια τη ζωή
Εδώ τίθεται ένα ξεκάθαρο
διακύβευμα
Σε ποιον ανήκουν η εκθαμβωτική
παραγωγή γνώσεων και τεχνογνωσίας
οι ραγδαίες πολλαπλασιαστικές
εξελίξεις στην τεχνολογία τα
μέσα ενημέρωσης και οι ψηφιακές
πλατφόρμες Ποιος έχει τον έλεγχο
των αποφάσεων που αφορούν
άμεσα το σήμερα και το αύριο της
ζωής μας
Είναι ώρα να συζητηθεί ο τρόπος
που οι τεχνολογικές εξελίξεις
ο πλούτος και η γνώση που παράγονται
θα υπηρετούν το δημόσιο
καλό το συμφέρον όλων αντί να
βρίσκονται στα χέρια λίγων που
ανεξέλεγκτοι και χωρίς καμία δημοκρατική
επιλογή διαχειρίζονται
τις τύχες μας
Οι ίδιοι προβληματισμοί υπάρχουν
και στην πράσινη μετάβαση
Η ενέργεια είναι η κινητήρια δύναμη
κάθε σύγχρονης κοινωνίας
Η αναπτυξιακή και η οικονομική
προοπτική κάθε χώρας είναι στενά
συνδεδεμένη με την ενεργειακή Ο
μεγαλύτερος πυρηνικός αντιδραστήρας
στη χώρα μας είναι ο ήλιος
οι άνεμοι η γεωθερμία οι λίμνες
και τα ποτάμια οι παλίρροιες η βιομάζα
Το δημοκρατικό διακύβευμα
σε αυτή την περίπτωση είναι το
ακόλουθο είτε αυτές οι πηγές ενέργειας
θα ανήκουν σε όλους μας είτε
θα περιέλθουν στην ιδιοκτησία των
μεγάλων εταιρειών τραστ ή funds
εντός και εκτός Ελλάδας Δεν είναι
απλώς κοινωνικό το θέμα είναι και
εθνικό Γιατί ο κίνδυνος αφελληνισμού
των ζωτικών υποδομών είναι
προ των θυρών
Για παράδειγμα αν όλα τα δημόσια
κτίρια σχολεία νοσοκομεία κρατικές υπηρεσίες οργανισμοί
δημοτικά κτίρια αν όλα τα σπίτια
οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις
αποκτήσουν ήπιες υποδομές για
ενέργεια από τον ήλιο τη γεωθερμία
ή τον άνεμο και είμαστε εμείς οι
παραγωγοί θα είναι και το κόστος
μεταφοράς ελάχιστο για την ενεργειακή
μας επάρκεια Δεν θα χρειάζονται
επιπλέον φαραωνικά έργα
ολόκληρα βουνά τεράστιες εκτάσεις
χωραφιών
Μια τέτοια επιλογή θα είχε πολλές
παράπλευρες θετικές επιπτώσεις Οι
κτιριακές υποδομές της χώρας θα
αναμορφώνονταν με αποτέλεσμα
την έκρηξη της ζήτησης εργασίας
σε πολλά επαγγέλματα φέρνοντας
πολλούς νέους Ελληνες πίσω στην
πατρίδα Ομως και τα πανεπιστήμια
θα γίνονταν κοιτίδες καινοτομίας
δημιουργώντας εγχώριες τεχνολογίες
υπηρεσίες λογισμικά με
μεγάλο όφελος για τη μετάβαση των
μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε μια
νέα βιώσιμη παραγωγική εποχή με
εγχώρια προστιθέμενη αξία με νέα
επαγγέλματα για πς νέες γενιές
Η άλλη επιλογή σημαίνει εισαγωγή
τεχνολογίας έλλειψη ελληνικής
καινοτομίας εισαγωγή υλικών για
τις υποδομές και εξάρτηση από δάνειες
δυνάμεις
Το δίλημμα είναι συμμετοχική
δημοκρατία ή ολιγαρχική εξουσία
Είναι κρίσιμο οι πολίτες οι κοινωνίες
να ανακτήσουν τα ηνία της διαχείρισης
τον έλεγχο των κρίσιμων
υποδομών και αποφάσεων θεσπίζοντας
κανόνες ηθικούς δίκαιους
και βιώσιμους Δεν θα ήταν υπερβολή
αν υποστηρίζαμε ότι οι σημερινές
αποφάσεις θα καθορίσουν
την τύχη των επόμενων γενιών όχι
απλώς των επόμενων κυβερνήσεων.

Η μετάβαση απαιτεί τον θεμελιώδη μετασχηματισμό της κοινωνίας και της οικονομίας, έτσι ώστε να παράγουμε πλούτο, κοινωνική δικαιοσύνη και κοινωνική ευημερία, χωρίς να εκπέμπουμε τις σημερινές τεράστιες ποσότητες αερίων θερμοκηπίου και καταναλώνοντας ελάχιστες ποσότητες ορυκτών καυσίμων.

Η μεγάλη λοιπόν πρόκληση είναι διττή: κοινωνική και οικονομική. Η οικονομική πλευρά σχετίζεται με την αλλαγή των παραγωγικών διαδικασιών στη βιομηχανία, την παραγωγή ενέργειας, τις μεταφορές και βεβαίως τον αγροτικό τομέα. Σχετίζεται ακόμα με την αλλαγή στη θέρμανση και την ψύξη, κάτι που αγγίζει κάθε νοικοκυριό όλων των τάξεων. Σημαίνει την προώθηση της ενεργειακής δημοκρατίας.

Η μετάβαση δηλαδή να αφορά την διάχυση των ανανεώσιμων πηγών σε όσο το δυνατόν περισσότερους πολίτες, αγρότες, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Δεν αρκεί απλά να φτιάχνουμε πολύ μεγάλα έργα ανανεώσιμων πηγών, φαραωνικά έργα που τα κατέχουνε πολύ λίγες μεγάλες εταιρείες. Η προσπάθεια πρέπει να εστιάζει στο πώς θα μπορέσουμε να κάνουμε κτήμα όσο το δυνατόν περισσότερων πολιτών την «αυτοπαραγωγή», δηλαδή τη δυνατότητά τους να συμμετέχουν στην παραγωγή καθαρής ενέργειας, να έχουν στην κατοχή τους μια μικρή ανανεώσιμη εγκατάσταση ή να συμμετέχουν σε συνεργατικές ενεργειακές δράσεις (όπως ενεργειακές κοινότητες και έργα που ανήκουν σε πολίτες και επιχειρήσεις της κάθε περιοχής).

Η κοινωνική πρόκληση αφορά τον τρόπο που θα επιμεριστούν τα υψηλά κόστη των αναγκαίων πράσινων τεχνολογικών επενδύσεων. Αυτό πρέπει να γίνει με δίκαιο τρόπο, προστατεύοντας τους οικονομικά αδύναμους. Ο κίνδυνος είναι να υπάρξει μεγάλο μέρος του πληθυσμού, της τάξης του 20%, ακόμα και στις ισχυρότερες οικονομίες της Δύσης, που να κινδυνεύει με ενεργειακή φτώχεια, μη μπορώντας να ακολουθήσει την μετάβαση. Το ποσοστό αυτό στη χώρα μας είναι ήδη πάνω από 25%.

Συνεπώς, οι δρόμοι που θα επιλέξουμε για να φθάσουμε στην κλιματική ουδετερότητα θα πρέπει όχι μόνο να προστατεύσουν το κλίμα αλλά και την κοινωνία. Αλλιώς θα είναι δρόμοι δύσβατοι, γεμάτοι κινδύνους για αύξηση ανισοτήτων, νέους αποκλεισμούς και στο τέλος βέβαια θα οδηγήσουν σε κοινωνικές εκρήξεις.

Το πρώτο παράδειγμα είναι το πρόγραμμα φωτοβολταϊκά στη στέγη. Εμείς θέλουμε να έχει πολύ μεγαλύτερη ομάδα εν δυνάμει δικαιούχων. Σκεφτείτε πως τώρα (προεκλογικά) βγήκε το πρόγραμμα, 18 μήνες από την έναρξη του ενεργειακού πολέμου και καλύπτει μόνο συγκεκριμένες περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν μονοκατοικίες και την οικονομική δυνατότητα να προχωρήσουν σε τέτοιου είδους εγκαταστάσεις. Δεν καλύπτει το μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας, τη μεγάλη πλειοψηφία που ζουν σε διαμερίσματα, σε πολυκατοικίες.

Αντίστοιχα προβλήματα βλέπουμε αυτό και με τα προγράμματα εξοικονομώ που κινούνται με πολύ αργούς ρυθμούς, με περιορισμένη ακόμα παρέμβαση στις πολυκατοικίες, στα χαμηλά εισοδήματα και στην καταπολέμηση ενεργειακής φτώχειας. Το αποτέλεσμα είναι οι άνθρωποι που το έχουν περισσότερο ανάγκη και βρίσκονται κοντά στον κίνδυνο ενεργειακής φτώχειας να μη μπορούν να συμμετέχουν στο βαθμό που είναι αναγκαίο σε τέτοιου είδους προγράμματα. Συνεπώς, θέλουμε προγράμματα που να απευθύνονται σε αυτούς που τα έχουν περισσότερο ανάγκη και με ρυθμούς που ανταποκρίνονται στις ανάγκες της εποχής.

Ενεργειακή δημοκρατία σημαίνει πως η πρόσβαση στα δίκτυα ηλεκτρισμού πρέπει να γίνεται ισότιμα και με διαφάνεια για όλους. Αυτό άλλωστε επιτάσσει και η ευρωπαϊκή νομοθεσία, η οποία στο Άρθρο 22 Οδηγίας για τις ΑΠΕ (ΕΕ) 2018/ 2001 λέει: «Οι καταναλωτές πρέπει να έχουν ισότιμη, διαφανή, χωρίς αποκλεισμούς μεταχείριση από τον διαχειριστή του δικτύου».

Αυτό όμως σήμερα δεν συμβαίνει στην Ελλάδα. Να λοιπόν ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα. Υπουργικές αποφάσεις μοιράζουν τον ηλεκτρικό χώρο με προτεραιότητα σε λίγους, ενώ ο ΔΕΔΔΗΕ δε δέχεται εδώ και καιρό αιτήματα για μικρά και μεσαία έργα.

Όμως, τα κορεσμένα ηλεκτρικά δίκτυα στη χώρα μας είναι ένα δημόσιο αγαθό σε κατάσταση σπανιότητας. Το δημόσιο αυτό αγαθό δεν επιτρέπεται καμία Κυβέρνηση να προσπαθεί να το διανείμει με όρους πελατειακούς.

Βλέπουμε δηλαδή ότι εδώ έχουμε ξεκάθαρα μια απόκλιση της χώρας μας από τον πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Μαζί με τους μισθούς είναι και αυτό ένα πολύ σημαντικό πεδίο που η Ελλάδα αποκλίνει από την ΕΕ. Για αυτό και τα επόμενα χρόνια πρέπει να αγωνιστούμε πολιτικά, ώστε αυτή η άδικη πραγματικότητα να αντιστραφεί και να συγκλίνουμε με τις πρωτοπόρες χώρες της ΕΕ, όσον αφορά το πώς θα γίνει η πράσινη μετάβαση.

Τα Προγράμματα Ανάπτυξης των δύο Διαχειριστών για το Δίκτυο Διανομής και για το Σύστημα Μεταφοράς είναι πολύ περιορισμένα και οι ρυθμοί εκτέλεσής τους είναι πάρα πολύ αργοί. Δε συνάδουν με την εποχή και τις ανάγκες της. Αλλά ακόμα και οι αργοί ρυθμοί είναι το μικρότερο κακό.

Το μέγιστο πρόβλημα είναι ότι ο κατ’ επίφαση αναπτυξιακός σχεδιασμός των Διαχειριστών δεν υπηρετεί την ενεργειακή μετάβαση της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας.

Φαίνεται πως αυτές οι μετοχοποιήσεις των δικτύων σε αυτή την τόσο κρίσιμη συγκυρία δεν αποδίδουν. Φαίνεται επίσης ότι το ελληνικό κράτος, παρότι έχει τυπικά τον έλεγχο και στο δίκτυο διανομής και στο δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρισμού, έχει παραιτηθεί από αυτή την αρμοδιότητα και από αυτή την μεγάλη ευθύνη.

Η ραχοκοκαλιά του ηλεκτρικού συστήματος – άρα και της ενεργειακής μετάβασης – δεν μπορεί να είναι απλά ένας σίγουρος τρόπος είσπραξης πολύ υψηλών μερισμάτων από εγχώριους και διεθνείς μετόχους.

[…] Ακριβώς. Μιλάω για την απόφαση της ΡΑΕ για να αυξηθούν κατά 33% τα ετήσια έσοδα του ΔΕΔΔΗΕ (από 774 σε 981 εκατομμύρια ευρώ για το 2023).

Το νέο χαράτσι ήδη εισπράττεται από τους καταναλωτές.

Έτσι, ο τελικός καταναλωτής όχι μόνο δε μπορεί να δει τις μειωμένες τιμές ρεύματος που υπάρχουν σε όλη την Ευρώπη αλλά πληρώνει αυξήσεις στους λογαριασμούς τους για να αυξηθούν τα έσοδα του ΔΕΔΔΗΕ, που έχει στρατηγικό επενδυτή ένα fund.

[…]
Σε αυτή ακριβώς τη μεγάλη παραίτηση, χρειάζεται, περισσότερο από ποτέ, να αντιπαραθέσουμε μια ισχυρή αντίπλευση.

Πρέπει νομίζω να καταστεί σαφές πως για το θέμα των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας δεν μιλάμε για μια ανταγωνιστική αγορά αλλά για ένα φυσικό μονοπώλιο. Και σε αυτή τη μονοπωλιακή δραστηριότητα το ελληνικό κράτος πρέπει γρήγορα να επανακτήσει ενεργό ρόλο, με διοικήσεις που θα διορίζονται για να υλοποιήσουν έναν ρηξικέλευθο σχεδιασμό ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού των ελληνικών δικτύων και ισχυρής διασύνδεσής τους με την καρδιά του ευρωπαϊκού δικτύου.

Επιβάλλεται επίσης η μεγαλύτερη ανεξαρτησίας της ΡΑΕ. Το επισήμανε άλλωστε και ο ΟΟΣΑ στην ετήσια έκθεση του για το 2022. Για παράδειγμα, η διασφάλιση της ανεξαρτησίας της ΡΑΕ καθίσταται δυνατή αν η επιλογή του επικεφαλής της Αρχής και των μελών του διοικητικού συμβουλίου διενεργείται από μια ανεξάρτητη επιτροπή, αντί της κυβέρνησης, καθώς επίσης και από τον περιορισμό της κυβερνητικής καθοδήγησης για το έργο της. Οι ενισχυμένες και καλά διοικούμενες ρυθμιστικές αρχές συνδέονται με αποφάσεις που ενθαρρύνουν τον ανταγωνισμό και τις επενδύσεις σε δίκτυα.

[…] Στον ενεργειακό πόλεμο, όπως και σε κάθε πόλεμο, υπάρχουν νικητές και ηττημένοι. Στους νικητές είναι σίγουρα οι μεγάλες ενεργειακές εταιρίες. Η Exxon ανακοίνωσε τα υψηλότερα κέρδη στα 152 χρόνια ιστορίας της, που ξεπέρασαν για το 2022 τα 50 δις $ – περισσότερα από τις Amazon, Procter & Gamble και Tesla μαζί.

Το ίδιο συμβαίνει και με Shell, Total, Chevron, που με βάση τα ανακοινωμένα οικονομικά τους στοιχεία, συνολικά ξεπέρασαν τα 150 δις $. Τα ίδια συμβαίνουν και στη χώρα μας, όπου τα οικονομικά αποτελέσματα των μεγάλων ενεργειακών εταιρειών προκαλούν. Να λοιπόν οι νικητές.

Κι ενώ οι μεγάλες εταιρείες ενέργειας απολαμβάνουν ακραία υπερκέρδη, που ούτε που φαντάζονταν μόλις πριν από δύο χρόνια, κατά τη διάρκεια των πιο σκοτεινών ημερών της πανδημίας, οι ηγέτες προσπαθούν να τις πείσουν να χαλαρώσουν τις τιμές στην αντλία και στο ρεύμα για τους καταναλωτές και να επιστρέψουν ένα μέρος των υπερκερδών τους στην κοινωνία. Μάταια όμως.

Τα αποτελέσματα μέχρι τώρα είναι μηδαμινά.

Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν δαπανήσει, από την αρχή της κρίσης πάνω από 800 δις € για να προστατεύσουν νοικοκυριά & επιχειρήσεις, επιδοτώντας τις ίδιες εταιρείες με λεφτά φορολογούμενων πολιτών. Η χώρα μας, μόνο για το ρεύμα το 2022 έδωσε πάνω από 8 δις ευρώ επιδοτήσεων. Οι απλοί πολίτες είναι λοιπόν οι ηττημένοι […]

Είναι πασιφανές πως αν ο κόσμος, και ιδιαίτερα η Ευρώπη και η χώρα μας, είχαν επενδύσει μαζικά στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στην εξοικονόμηση ενέργειας αυτά τα τελευταία 20 χρόνια, δεν θα βρισκόμασταν αντιμέτωποι με την ενεργειακή κρίση που γνωρίζουμε σήμερα και οι τιμές του πετρελαίου και του αερίου δεν θα ήταν τόσο υψηλές

Ας διδαχθούμε από το παρελθόν. Η βαθιά αναπροσαρμογή των αγορών ενέργειας έχει ως αναγκαία συνθήκη τις μαζικές επενδύσεις σε καθαρές μορφές ενέργειας. Με τον πολίτη συμμέτοχο και συνιδιοκτήτη σε αυτές. Όχι, μόνο με funds και ενεργειακούς ομίλους. Η ισότιμη και ομότιμη πρόσβαση στην αγορά ενέργειας και στον ηλεκτρικό χώρο είναι θεμελιώδες δικαίωμα ενεργειακής δημοκρατίας. Αν κυριαρχήσουν τέτοιες πολιτικές ενεργειακής δημοκρατίας, μπορεί να «αντιστραφεί η τάση» και οι πολίτες να βρεθούν στην πλευρά των νικητών […]